Ter ere van onze 10e verjaardag zijn we de online reeks ‘Bestuursinzichten door de jaren heen’ gestart. In deze reeks blikken we met verschillende mensen terug op herinneringen, inzichten en ervaringen met VDH Bestuurszaken van toen en nu. De derde in de reeks is Agnes de Jong, strategisch adviseur en voormalig bestuurssecretaris bij VDH. We stelden haar drie vragen:

Integriteit en aansprakelijkheid zijn nauw met elkaar verbonden binnen het domein van bestuur en management. Ze spelen beide een cruciale rol in het waarborgen van verantwoordelijk gedrag en ethische praktijken in een organisatie. Hoe kijk jij daarnaar vanuit jouw rol als bestuurssecretaris? 

“Als bestuurssecretaris zie ik integriteit als een voortdurende focus op ethisch gedrag, terwijl aansprakelijkheid vooral een laatste redmiddel kan zijn voor als er een probleem ontstaat. Actieve aandacht op aansprakelijkheid duidt vaak op problemen, vergelijkbaar met hoe ouders pas straffen als er al iets mis is gegaan. Een bestuurskantoor kan helpen bij het waarborgen van integriteit en het voorkomen van aansprakelijkheidskwesties door gespecialiseerde kennis, onafhankelijk advies en bredere perspectieven te bieden. Het is belangrijk open te staan voor kritische tegenspraak, zowel vanuit de interne organisatie, het bestuurskantoor als van buitenaf. Sinds de invoering van de governance code is hier gelukkig meer aandacht voor gekomen.”

“Als ik het niet meer begrijp of uit kan leggen dan, doe ik het niet”

Kunt je ons inzicht geven in de strategieën die jij hebt toegepast om zowel persoonlijke als collectieve aansprakelijkheid te beheren? Zijn er momenten waarop deze aansprakelijkheid een duidelijke rol speelt in de besluitvorming van het bestuur? 

In mijn ervaring is aansprakelijkheid zelden als een groot thema naar voren gekomen. Wat ik wel heb gezien, is dat als mensen onder druk komen te staan dan reageren op manieren die, door anderen, als een gebrek aan integriteit kunnen worden geïnterpreteerd. Mijn aanpak is dan altijd geweest om te proberen de onderliggende kwestie te begrijpen, omdat dit de sleutel is tot het vinden van oplossingen. Het doel is om het gesprek weer te richten op de inhoud. De keren dat ik wel expliciet met aansprakelijkheid te maken kreeg draaide mijn aanpak om scenario’s schetsen en het minimaliseren van risico’s.

Wanneer de druk toeneemt, heb ik ook ervaren dat aansprakelijkheid zeker invloed heeft op de besluitvorming bij besturen. Mensen duiker dieper in op de materie en worden kritischer. Ze verlaten hun bestuursstoel en stellen meer kaders richting de uitvoering. Integriteit binnen de organisatie is van cruciaal belang. Ik vind dat je daar als bestuurder streng op mag toezien. Je moet onthouden dat je als bestuurder er bent voor de organisatie, niet andersom. Je bent het gezicht aan de voorkant, maar de echte arbeid wordt gedaan door de mensen in de organisatie. Je persoonlijke integriteit is belangrijk, maar de integriteit van de organisatie is evenzeer van groot belang. Als het de integriteit van de organisatie aantast, moet je op je stoel blijven zitten om anderen en hun integriteit te beschermen.”

In de afgelopen jaren ben jij werkzaam geweest voor besturen van zowel grote organisaties als kleinere stichtingen en (branche)verenigingen. Welke verschillen ben jij tegengekomen? 

Het niveau van professionaliteit verschilt afhankelijk van of je als werknemer wordt aangeworven om een organisatie te leiden of dat je als vrijwilliger betrokken raakt bij een functie. Besturen vereist specifieke vaardigheden en kennis, en vrijwilligersbesturen worden niet altijd op basis van bestuurlijke kwalificaties ingevuld. Beide benaderingen zijn legitiem, maar het is cruciaal om te beoordelen wat de specifieke behoeften van de organisatie zijn. 

Een tweede verschil gaat over integriteit en aansprakelijkheid. In kleinere organisaties zijn mensen vaak persoonlijker betrokken, wat leidt tot een andere invulling van de norm rondom integriteit en aansprakelijkheid. Kleinere organisaties vinden het vaak gemakkelijker om vanuit persoonlijke waarden te handelen, terwijl grotere organisaties eerder geneigd zijn om integriteit als een formeel proces te benaderen. Het is belangrijk om integriteit als een natuurlijk kompas te zien, waarbij je jezelf voortdurend afvraagt of je handelingen te verantwoorden zijn. Integriteit moet een natuurlijk iets zijn gebaseerd op logica: is het logisch wat ik doe en kan ik dit? Als ik het niet meer begrijp of kan uitleggen dan doe ik het niet. Boerenverstand gebruiken en dicht bij jezelf te blijven.

VDH Bestuurszaken door de jaren heen

Het zijn van bestuurder op vrijwillige basis voegt veel waarde toe aan onze maatschappij. Daar komt het nodige bij kijken en dat laten we graag zien door verschillende experts en ervaringsdeskundige aan het woord te laten. Verspreid over het jaar komen er tien personen aan het woord die hun inzichten met ons delen. Al eerder verschenen:

• Gert van der Houwen, oprichter VDH Bestuurszaken
• Martin van Pernis, beroepscommissaris en bestuurder

Meer informatie

VDH Bestuurszaken is een bestuurskantoor voor Stichtingen, Vermogensfondsen en Verenigingen en biedt flexibele, persoonlijke en professionele bestuur ondersteuning en services. Het is onze missie om besturen in optima forma te laten doen wat zij moeten doen: besturen.